Σοβαρή και χρόνια διαταραχή της διάθεσης, η οποία χαρακτηρίζεται από επεισόδια μανίας/υπομανίας, εναλλασσόμενα ή συνυπάρχοντα με επεισόδια κατάθλιψης. Αναφέρεται και σαν μανιοκαταθλιπτική ψύχωση ή διπολική διαταραχή της διάθεσης.
Η διπολική διαταραχή ανήκει στις δ/χες διάθεσης ή συναισθηματικές δ/χες όπως ονομάζονται αλλιώς, οι οποίες έχουν ως κύρια χαρακτηριστικά:
- Στην ψυχοπαθολογία προέχουν οι δ/χες του συναισθήματος
- Έχουν φασική πορεία (επεισόδια νόσου και περίοδοι νορμοθυμίας)
- Το επεισόδιά νόσου έχουν 2 βασικούς τύπους (μανιακό & καταθλιπτικό)
Τύποι ΔΔ
• Τύπου Ι: Τουλάχιστον ένα πλήρες μανιακό επεισόδιο. Μπορεί να υπάρχουν και μείζονα καταθλιπτικά ή υπομανιακά επεισόδια
• Τύπου ΙΙ: Τουλάχιστον ένα μείζων καταθλιπτικό επεισόδιο και τουλάχιστον ένα υπομανιακό, αλλά κανένα μανιακό
• Τύπου ΙΙΙ:Καταθλιπτικά επεισόδια με υπομανία προκληθείσα από αντικαταθλιπτικά
• Κυκλοθυμική διαταραχή: μικρότερης βαρύτητας διαταραχή, με εναλλαγή περιόδων υπομανίας και κατάθλιψης μέτριας βαρύτητας. Θα πρέπει να υφίσταται για τουλάχιστον 2 χρόνια
• Διπολική διαταραχή με ταχεία εναλλαγή φάσεων: 4 ή περισσότερα καταθλιπτικά, μανιακά ή μικτά επεισόδια σε ένα έτος
Τύποι επεισοδίου διπολικής δ/χης
• Μανιακό επεισόδιο
• Μείζων καταθλιπτικό επεισόδιο
• Μικτό επεισόδιο
• Υπομανιακό
Μανιακό Επεισόδιο – Κλινική Εικόνα
- Υπερυψωμένο, διαχεόμενο, πιθανά ευερέθιστο συναίσθημα ή ευφορικό, συχνά με «μολυσματική» ποιότητα. Συχνά στην αρχική φάση του επεισοδίου το συναίσθημα είναι γνήσια ευφορικό, για να καταστεί προς το τέλος του επεισοδίου σε ευερέθιστο. Όσοι δεν γνωρίζουν τον ασθενή ίσως δεν αντιλαμβάνονται την μεταβολή του συναισθήματός του, αλλά και τον παθολογικό του χαρακτήρα
- Υπερβολικές συμπεριφορές πχ κατανάλωση αλκοόλ (ίσως σαν απόπειρα self-medication), υπερβολική χρήση τηλεφώνου (ιδιαίτερα για τέλεση υπεραστικών κλήσεων πολύ νωρίς το πρωί), υπερβολικές αγορές πέρα και πάνω από την οικονομική δυνατότητα, συνήθως με τη χρέωση πιστωτικών καρτών.
- Παθολογική εμπλοκή σε τυχερά παιχνίδια
- Τάση για απέκδυση σε δημόσιους χώρους, ένδυση με ρούχα ζωηρών χρωμάτων και μάλλον ασυνήθιστων συνδυασμών, χρήση πολλών κοσμημάτων (που συχνά δεν συνδυάζονται μεταξύ τους)
- Αδιαφορία (από απροσεξία) σε ασήμαντες για τον ασθενή λεπτομέρειες (π.χ. δεν κρεμά το ακουστικό του τηλεφώνου)
- Συχνά πίστη σε μια αποστολή (ένα πολιτικό ρόλο κτλ)
Στην εφηβική ηλικία η εικόνα κυριαρχείται από:
– κατάχρηση αλκοόλ ή άλλων ουσιών
– προβλήματα σχολικής επίδοσης
– απόπειρες αυτοκτονίας
– OCD συμπτώματα
– πολλαπλά σωματικά ενοχλήματα
– έντονη ευερεθιστότητα (με συνέπεια συχνή εμπλοκή σε διαμάχες)
– άλλες αντικοινωνικές συμπεριφορές
Μανιακό επεισόδιο – Στοιχεία από την Κλινική Εξέταση
Σαν γενική περιγραφή, θα μπορούσε να είναι ανήσυχος, διεγερτικός, ομιλητικός, συχνά διασκεδαστικός, υπερδραστήριος ή ακόμα και έντονα αποδιοργανωμένος. Το συναίσθημα του μπορεί να εμφανίζεται ως ευφορικό, ευερέθιστο με χαμηλή αντοχή στην ματαίωση ή ευμετάβλητο.
Συνήθως παρατηρούνται διαταραχές στο λόγο, στην αντίληψη, στη σκέψη, αντίθετα το επίπεδο συνείδησης και η γνωστική λειτουργία παραμένουν σε καλά επίπεδα ενώ πλήττονται ο έλεγχος των ενορμήσεων και η αξιοπιστία.
Στόχοι της παρέμβασης στην ΔΔ
- εξασφάλιση της ασφάλειας του ασθενούς
- θεραπεία και μείωση της σοβαρότητας των οξέων επεισοδίων (φάσεων), όταν επέρχονται
- θεραπεία των ψυχωτικών συμπτωμάτων (όταν υφίστανται)
- αποφυγή κυκλικότητας (μετάπτωσης από την μία φάση στην άλλη)
- πρόληψη αυτοκτονικότητας
- ελάττωση της συχνότητας των φάσεων
- θεραπεία των υποκλινικών (subthreshold) συμπτωμάτων
- θεραπευτική αντιμετώπιση συννοσηροτήτων, αλλά και γνωστικής δυσλειτουργίας
- αύξηση της γνώσης του ασθενούς και των οικείων του για την διαταραχή και ενίσχυση της συμμόρφωσής του
- ενίσχυση της λειτουργικότητας του ασθενούς στις φάσεις της νορμοθυμίας
Θεραπεία
Για την αντιμετώπιση ενός μανιακού επεισοδίου μπορεί να χρησιμοποιηθούν, αντιψυχωτικά, λίθιο, αντιεπιληπτικά, αγχολυτικά/ηρεμιστικά, ηλεκτροσπασμοθεραπεία ή ο συνδυασμός τους. Αναφορικά με τη χρήση των αντικαταθλιπτικών χρειάζεται προσοχή και καλή παρακολούθηση η χορήγηση τους.
ΔΔ & Ψυχοθεραπείες
Ο κύριος ρόλος των ψυχοθεραπειών είναι η ενίσχυση της μακροχρόνιας σταθερότητας του συναισθήματος και όχι τόσο ο έλεγχος των οξέων φάσεων.
Οι ψυχοθεραπείες είναι αποτελεσματικές στην πρόληψη των υποτροπών σε ασθενείς που έχουν ανανήψει, είναι όμως λιγότερο χρήσιμες στην οξεία φάση. Επιπλέον, οι ψυχοθεραπείες σε ασθενείς με πλήρη υποχώρηση της διαταραχής, βοηθούν στην λειτουργική αποκατάσταση.
Οι ψυχοθεραπείες είναι χρήσιμες σε νεαρά άτομα και νεοδιαγνωσθέντα περιστατικά για την «αποδοχή» της διαταραχής, βοηθούν στην κατανόηση της φύσης της διαταραχής, στην ελάττωση του στίγματος κ.λπ.